Myślą przewodnią nagranego przez skrzypaczkę Marię Sławek i wiolonczelistę Marcina Zdunika albumu Rejoice jest dialog. Repertuar, który znalazł się na ich płycie jest przeznaczony wyłącznie na te dwa instrumenty smyczkowe, jest więc, już nawet przez wzgląd na ich właściwości brzmieniowe, dość specyficzny. Album dzieli się na cztery odcinki. Pierwszy poświęcony jest barokowej twórczości Johanna Sebastiana Bacha, natomiast na pozostałe trzy składają się dzieła skomponowane już w XX wieku przez Eugène’a Ysaÿe’a, Krzysztofa Pendereckiego i Sofię Gubaidulinę.

Napisany w latach 1722/1723 roku zbiór piętnastu Inwencji dwugłosowych Bacha był pierwotnie przeznaczony na instrumenty klawiszowe. Były to dzieła pedagogiczne, mające na celu pokazanie adeptom kompozycji w jaki sposób konstruować i przetwarzać tematy, a także jak prowadzić narrację w śpiewny sposób. Oczywiście prowadzenie kantyleny jest dużo prostsze w przypadku instrumentów smyczkowych niż klawiszowych, dlatego też pomysł zaaranżowania tych utworów na instrumenty z tej pierwszej grupy jest całkiem naturalny. Opracowania podjęła się dwójka artystów wykonujących tu partie solowe. Jest to światowa premiera fonograficzna tego opracowania inwencji Bacha. Sławek i Zdunik zdecydowali się na rozszerzenie możliwości artykulacyjnych poza arco także na stosowane ze smakiem pizzicato i na flażolety, co wypada tu bardzo naturalnie. Oczywiście fanatycy poprawności historycznej mogliby dyskutować czy sporządzanie tego typu aranżacji jest uzasadnione, ale nie wydaje mi się aby prowadzenie tego typu sporów miało jakikolwiek sens. Najważniejszy jest tu fakt prowadzenia spójnego, harmonijnego i śpiewnego dialogu pomiędzy dwójką wykonawców. Inwencje Bacha brzmią w ich opracowaniu tak, jakby właśnie na taki skład zostały pomyślane – tak bardzo są tu spójne i dobrze wykonane. Wykonawcy w pozbawiony ostentacji sposób pokazują tu też, że dziełka te są nie tylko pozbawionymi znaczenia etiudkami, ale nonem omen, pełnymi inwencji dziełami sztuki. Dwa instrumenty smyczkowe mogą też rozwinąć tempo szybsze niż instrumenty klawiszowe. Zagrana prestissimo i jednocześnie leggierissimo Inwencja F-dur nr 8 stanowi brawurową demonstrację tego, że rezultaty tych poszukiwań mogą być trafne i sugestywne.

Przeznaczona na skrzypce solo Sonata a-moll na op. 27 nr 2 Eugène’a Ysaÿe’a jest utworem, w którym twórca nawiązał do dorobku Bacha. Cykl sześciu sonat belgijskiego skrzypka i kompozytora nawiązuje bowiem do zbioru sonat i partit. Pierwszym mottem tej sonaty jest Preludium z III Partity E-dur BWV 1006, drugim zaś – motyw zapożyczony ze średniowiecznej sekwencji Dies irae. Te dwie myśli muzyczne są ze sobą w nieustannym konflikcie – pierwsza jest pogodna i motoryczna, druga wnosi nastrój archaicznej grozy. Cztery kontrastujące ze sobą części tego dzieła zatytułowane są kolejno Obsesja (pod tym też tytułem Sonata jest powszechnie znana), Melancholia w rytmie siciliany, Taniec cieni w rytmie sarabandy i Furie. Nie jest to utwór długi, ale jest na pewno zróżnicowany pod względem wyrazowym. W części drugiej skrzypce grają con sordino, przez co dźwięk jest nieco przygaszony i delikatniejszy niż normalnie, a w ostatnim ogniwie ostre, przeszywające brzmienie osiągnięte zostaje dzięki grze przy strunniku (sul ponticello). Sławek gra sonatę z wirtuozerią, zrozumieniem i smakiem. Słuchanie dzieła w jej wykonaniu to prawdziwa uczta.

Ciaccona in memoriam Giovanni Paolo II Krzysztofa Pendereckiego to jedna z części Polskiego Requiem, w oryginale przeznaczona na smyczki i znana jako Chaconne per archi. To kolejny po Sonacie utwór na płycie inspirowany muzyką baroku. O ile smyczkowy oryginał jest melancholijny i powolny, o tyle interpretacja Sławek i Zdunika jest zaskakująco dramatyczna i pełna napięcia, co liczę bardzo na plus! Pod względem wyrazowym jednak temu napisanemu w 2005 roku utworowi bliżej do języka muzycznego romantyków niż do Bacha.

Ostatnie dzieło na płycie to pięcioczęściowa, monumentalna Sonata Freue dich! na skrzypce i wiolonczelę Sofii Gubaiduliny. Ideową podstawą tej kompozycji jest kontrast pomiędzy tym co wewnętrzne i zewnętrzne, między boskim i ziemskim, a także poszukiwanie szczęścia. Kontrast pomiędzy tymi sferami oddany został przez zróżnicowanie pomiędzy dźwiękiem naturalnym a flażoletami. Artystka wzorowała się na Biblii, czerpała także natchnienie z pism XVIII-wiecznego filozofa i teologa Grigorija Skoworody. To właśnie te dwa źródła stały się inspiracją dla tytułów poszczególnych części dzieła: Nikt nie odbierze wam waszej radości, Weselcie się z tymi, którzy się weselą, Witaj, rabbi!, I powrócił on do domu swego i Słuchaj swego wewnętrznego głosu. Dużo w tej muzyce pasji, cierpienia i napięcia, symbolizowanego przez chromatykę, dysonansową harmonię, tryle, glissanda i różne inne efekty artykulacyjne, np. rykoszet. Jeśli mam być szczery to wszelkie rozbudowane komentarze kompozytorki pomieszczone w książeczce wydały mi się pretensjonalne i natrętne. Jej muzyka jest na tyle ciekawa sama w sobie, że nie potrzebuje tego typu tłumaczeń i mistycznych podpórek. Dramatyzm i zróżnicowanie wyrazowe tej kompozycji czyni ją wyjątkowo atrakcyjną, jednak sprawia też że nie jest to dzieło łatwe w odbiorze. Wymaga od odbiory skupienia i wczucia się. Wykonanie jest wirtuozowskie i świetnie oddaje nastrój tego niełatwego dzieła.

Uwagę zwraca także świetny esej autorstwa Marii Sławek, w którym skrzypaczka wyczerpująco i ze swadą omawia utwory zawarte na płycie. Gdybym miał podsumować to wydawnictwo jednym słowem, to napisałbym że jest wytrawne. Świadczy o tym dobór wymagającego repertuaru, a także minimalistyczna, czarno-biała oprawa graficzna z instalacją Esencja ludzkości Borysa Makarego służącą za motyw przewodni.

Rejoice

Johann Sebastian Bach
15 inwencji dwugłosowych BWV 772-786

Eugène Ysaÿe
Sonata a-moll na skrzypce solo op. 27 nr 2

Krzysztof Penderecki
Ciaccona in memoriam Giovanni Paolo II – wersja na skrzypce i wiolonczelę

Sofia Gubaidulina
Sonata Freue dich! na skrzypce i wiolonczelę

Maria Sławek – skrzypce
Marcin Zdunik – wiolonczela

CD Accord